Czy zdarzyło się Wam spotkać ptaka o nietypowym dla jego gatunku ubarwieniu? Czy zastanawialiście się dlaczego skaczący przed Wami kos czy wróbel jest łaciaty albo śnieżnobiały? Okazuje się, że wcale nie tak trudno o tego typu obserwacje.
Dzięki zeszłorocznej publikacji polskich i czeskich naukowców, wiemy więcej o zjawisku abberacji barwnych u ptaków. Wykorzystana do badań tzw. nauka obywatelska (zbierająca dane z udostępnianych przez społeczeństwo w Internecie fotografii i filmów), pozwoliła na zebranie w Polsce próby prawie 1000 osobników nietypowo ubarwionych ptaków przynależących do 74 gatunków.
Wśród przebadanych ptaków z terenu całego kraju, przeważały obserwacje z dużych miast oraz ich bezpośredniego sąsiedztwa. Może to wynikać z faktu chociażby większej liczby obserwatorów ptaków na terenach zurbanizowanych. Niewykluczone jednak, że istnieje również zależność pomiędzy warunkami panującymi w mieście (m.in. większym hałasem, stresem, zanieczyszczeniami, typem pokarmu), a częstością występowania różnego typu mutacji i zaburzeń w pigmentacji u ptaków.
Łaciaty kos, fot. K. Nowak
Badania wykazały także, że abberacje barwne najczęściej spotykane były wśród ptaków:
- krukowatych (np. gawrony, wrony siwe, kawki), kosów i wróbli,
- o większych populacjach lęgowych w Polsce,
- o większej masie ciała,
- związanych z osadami ludzkimi,
- niemigrujących na duże odległości,
- zasiedlających różne typy siedlisk.
Mechanizmy powstawania i sposoby ujawniania się abberacji barwnych u ptaków są bardzo różne, a niektóre z nich są trudne do zidentyfikowania na podstawie fotografii.
Można wśród nich wyróżnić bardziej znane typy, jak:
Siwienie – występuje dosyć często, ale tylko u osobników dorosłych. Spowodowane jest stopniowym zanikaniem komórek barwnikowych wraz z wiekiem, co skutkuje pojawianiem się nieregularnych białych plamek na upierzeniu lub całkowitym białym upierzeniem. Tęczówki oczu są zawsze typowo ubarwione.
Albinizm – występuje rzadko, a osobniki z albinizmem zwykle nie żyją długo (oczy są bardzo wrażliwe na światło). Objawia się całkowitym brakiem melaniny w tęczówkach oczu, piórach, skórze. Ptaki te są całkowicie białe z czerwoną tęczówką oka oraz różowymi nogami i dziobem.
Leucyzm – występuje częściej od albinizmu. Przejawia się całkowitym lub częściowym (rozmieszczonym symetrycznie) brakiem melaniny w piórach i skórze. Tęczówki oczu są zawsze typowo ubarwione.
Melanizm – odznacza się niewłaściwym lub nadmiernym rozmieszczeniem melaniny w skórze i piórach, co skutkuje wystąpieniem ciemnej formy barwnej danego gatunku.
Z mniej znanych typów abberacji wymienić można: brown, dilution (hipomelanizm) czy ino.
Źródło: Zbyryt, A., Mikula, P., Ciach, M., Morelli, F., & Tryjanowski, P. (2020). A large‐scale survey of bird plumage colour aberrations reveals a collection bias in Internet‐mined photographs. Ibis.
Oprac. K. Nowak
