Sarna to nie żona jelenia, a daniel nie jest ich synem. Rozwiejmy tajemnicę saren.
Sarna Capreolus capreolus występuje w prawie całej Europie i w części Azji. Pospolita w Polsce. Jest najliczniejszym i najmniejszym gatunkiem z rodziny jeleniowatych w naszych lasach. Jej liczebność szacowana jest na około 1 mln osobników; w Bolimowskim Parku Krajobrazowym - na 650 (2 do 7 osobników na 100 ha powierzchni leśnej).
W Polsce sarna to gatunek łowny, najliczniej reprezentuje tak zwaną zwierzynę grubą. W Bolimowskim Parku Krajobrazowym pozyskanie w ciągu roku wynosi około 23% populacji.
Historycznie pojawiła się w środkowym plejstocenie (od 2.5 mln do 12 tyś. lat temu). Na początku mało liczna. Jej zasięg i liczebność rosły wraz z rozszerzaniem się osadnictwa oraz zajmowaniem terenów po opuszczających je, miłujących spokój, jeleniach. Obecnie w taksonomii figurują dwa gatunki, kiedyś uważane za podgatunki: sarna europejska Capreolus capreolus i sarna syberyjska Capreolus pygargus.
Sarna ma smukłą budowę ciała, długie nogi i małą krótką głowę. Długość głowy i tułowia wynosi od 80 do 130 cm, długość ogona dochodzi do 5 cm. Waga zwykle nie przekracza 25 kg, choć w Karpatach notowano osobniki około 30 kg. Futro, zwane suknią, latem ma kolor jasnorudy, jaśniejszy na podbrzuszu. Na zimę ciemnieje i robi się szare. Na pośladkach znajduje się dobrze widoczna biała plama zwana lustrem. Samce (rogacze albo kozły) są większe od samic (kóz), młode kozły regionalnie zwane sorkami, zaniepokojone “szczekają”. Kozły posiadają niewielkie poroże zwane parostkami, które w pełni wykształcone ma 4-6 odnóg i jest zrzucane na zimę.
Sarna najchętniej przebywa na granicy pól i lasów. Jej roślinna dieta jest urozmaicona i stanowi główne źródło wody. Składa się z licznych roślin zielnych i pędów drzew. Żerując, sarny wybierają delikatne i najbardziej wartościowe części roślin.
W wykazach łowieckich wymienia się 2 ekotypy: leśny i polny. Ekotyp leśny jest liczniejszy i zasiedla wszystkie rodzaje lasów: od suchych borów sosnowych, lasów bagiennych i terenów zalewowych aż po granicę lasów w górach. Ekotyp polny, po raz pierwszy w Europie wykształcił się na przełomie XIX i XX wieku na rolniczych obszarach Wielkopolski. Osobniki tego ekotypu żyją pośród pól, unikając lasów. Stale występują na łąkach i terenach uprawnych w dość licznych stadach (rudlach).
Sarny odróżnia od innych jeleniowatych bardziej osiadły tryb życia. Rogacze wczesną wiosną znaczą zapachem zajmowane przez siebie rewiry i bronią ich przed innymi kozłami. Samice żyją w grupach rodzinnych niezależnych od terytoriów samców.
Sarny wykazują aktywność dzienną, żerując w godzinach rannych i wieczornych. Potrafią biec bardzo szybko ale też szybko się męczą. Mają bardzo dobry słuch i węch natomiast wzrok słabszy, ale wyczulony na każdy ruch.
Okres godowy, zwany rują trwa od lipca do sierpnia. W tym czasie rogacze ganiają rujne kozy, dążąc do kopulacji. U sarny występuje zjawisko przedłużonej ciąży: po 4 - 5 miesiącach uśpienia w postaci blastuli zarodek zaczyna się rozwijać - ciąża może trwać zatem do 9,5 miesiąca. Młode rodzą się zwykle w maju lub czerwcu. Najczęściej są to dwa osobniki, rzadziej trzy albo jedno. Koźlęta karmione są mlekiem matki do jesieni i szybko uzyskują sprawność ruchową. Przy matce pozostają do kolejnej wiosny lub nawet przez kilka lat. Zimą sarny gromadzą się w większe rudle: leśne w liczące kilkanaście osobników, a polne - kilkadziesiąt, nawet do 100.
Opracował Marcin Wypych
Literatura
- Monografia przyrodnicza Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, Łódź 2002.
- Ssaki Polskich Parków Narodowych, Kraków-Krempna 2014.
- Spotkania z przyrodą, ZWIERZĘTA, Stuttgart 1996.
