Wielkimi krokami zbliża się do nas kalendarzowa wiosna. Marzec serwuje nam jednak niezłą przeplatankę pogodową zgodnie z przysłowiem "w marcu jak w garncu". Przyroda ledwie zaczęła budzić się z zimowego snu, a tu znów zdarzają się przymrozki i sporadyczne, niespodziewane opady śniegu i zawieje. Niektóre krzewy zdążyły już wypuścić pąki, kwitną leszczyny, słychać już pierwsze ptasie koncerty, widoczna jest wzmożona aktywność dzikiej fauny. Na pełen rozkwit geofitów wiosennych przyjdzie nam jednak jeszcze chwilę poczekać. Niektóre ptaki zaczynają już łączyć się w pary, by w odpowiednim czasie przystąpić do lęgu. Przed złożeniem lęgów, ptasie pary muszą jednak odszukać bezpieczne miejsce, w którym uwiją swoje gniazdko i dochowają młodych.
Niektóre ptaki takie jak np. skowronki, sroki, gawrony lub chociażby bociany budują gniazda otwarte. Niektóre jednak potrzebują schronienia w postaci dziupli lub wnęki albo szczeliny. Są też takie gatunki ptaków, które swoje gniazda budują na ziemi, w ściółce leśnej np. głuszce, jarząbki lub cietrzewie, a w olsach i w łęgach także żurawie. Ptaki gnieżdżące się w dziuplach nazywamy dziuplakami. Dzięcioły, co roku same wykuwają sobie nowe dziuple, dzięki czemu nazywane są dziuplakami pierwotnymi. Ptaki, które samemu nie drążą dziupli tylko zasiedlają takie, wydrążone wcześniej przez dzięcioły nazywamy natomiast dziuplakami wtórnymi. Sezon lęgowy najwcześniej zaczynają właśnie dziuplaki. Ich młode pozostają w gniazdach dłużej niż młode ptaków budujących otwarte gniazda. W dziuplach zakrytych mieszka wiele gatunków sów, sikor, muchołówki, kowalik, gołąb siniak, a nawet dwa gatunki kaczek: gągoły i nurogęsi. Przykładem dziuplaków pierwotnych są: dzięcioły (wszystkie oprócz krętogłowa): m.in. średni, duży lub czarny. Do dziuplaków wtórnych należą m.in.: wróbel, mazurek, sikorki bogatka i modraszka, kowalik, kawka, szpak czy gągoł. W miejscach gdzie brakuje naturalnych dziupli, człowiek może przyczynić się do pomocy ptakom rozwieszając sztuczne budki lęgowe. Takie budki można rozwieszać np. w przydomowych ogrodach, parkach, lasach lub na działce. Praktycznie wszędzie, gdzie zachowane są odpowiednie warunki dla bytowania ptaków.
Jedne z pierwszych wzorów budek lęgowych zostały opracowane już przed II wojną światową przez prof. Jana Sokołowskiego. Ich zaletą była prostota wykonania oraz bezpieczeństwo gniazdujących ptaków. Wzory te, z drobnymi modyfikacjami są wykorzystywane i stosowane przez producentów budek do dziś. Budki takie można wykonać samemu. Potrzebne będą jednak materiały, sprzęt i odrobina umiejętności majsterkowania. Można także kupić gotową budkę lub przycięte „na gotowo” elementy do złożenia samemu. Można także zaangażować do tej czynności nasze dzieci. Jest to doskonała okazja, aby podczas wspólnie spędzanego czasu i wykonywania takiej budki zaszczepić u naszych dzieci umiejętność majsterkowania oraz chęć działań na rzecz czynnej ochrony przyrody.
Przykład montażu jednej z takich budek z gotowych elementów, można obejrzeć tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=FQKDKLZODcs
Ciekawostką jest, że dawniej sztuczne budki lęgowe konstruowano z wydrążonych w środku kawałków pni drzewa, tak by w jak największym stopniu przypominały one naturalne dziuple. Obecnie nieraz, choć rzadko nadal spotyka się budki skonstruowane w ten sposób. Popularne obecnie są także budki wykonane z trocinobetonu.
Przy wykonywaniu budki samodzielnie należy pamiętać jednak, o kilku podstawowych, lecz bardzo ważnych zasadach:
• konstrukcja powinna być wykonana najlepiej z elementów drewnianych, a dach powinien być spadzisty w kierunku od pnia do otworu,
• otwór powinien być dopasowany do wielkości budki, a także zbliżony do wymiarów ptaków, które mają się w nich gnieździć (nie może być jednak za duży, aby uniemożliwiał dostanie się większych ptaków lub drapieżników),
• nie powinniśmy malować skrzynek, ponieważ farba nie jest materiałem naturalnym i w takiej pomalowanej budce ptaki mogą nie chcieć się gnieździć,
• nie umieszczamy patyczka przy otworze wlotowym ponieważ ułatwia drapieżnikom dostęp do lęgu (dla zabezpieczenia przed wizytami niechcianych gości można zamontować „kominek” wlotowy),
• budki należy opróżniać i czyścić co roku, należy to robić w okresie od połowy października do końca zimy, wyrzucamy wtedy stare gniazdo i ugnieciony materiał budulcowy,
Kiedy wieszać budki? W zasadzie wieszać można przez cały rok, natomiast najlepiej jest to zrobić przed sezonem lęgowym, aby ptaki oswoiły się z obecnością budek w otoczeniu.
W ostatnim czasie oczyszczone zostały budki wiszące w okolicach siedziby OT PKWŁ w Lesie Łagiewnickim. Pracownicy parków krajobrazowych co roku monitorują zasiedlenie skrzynek oraz przygotowują budki do tegorocznych lęgów. Takie kontrole pozwalają uzyskać informacje o tym, które budki zostały zasiedlone oraz przez jaki gatunek ptaków. Zachęcamy do samodzielnego wykonywania budek lęgowych, powieszenia w swoim ogrodzie przydomowym lub w parku miejskim, na swoim osiedlu i tym samym przyczynienia się do rozwoju populacji naszych wspólnych, małych fruwających przyjaciół.
Na koniec przytaczamy kilka przyjaznych stron internetowych, gdzie można znaleźć więcej szczegółowych informacji na temat rodzaju budek, zasadach ich wieszania a także sposobu ich konstrukcji:
• https://jestemnaptak.pl/artykul/wieszamy-budki-legowe
• https://otop.org.pl/ptasie-porady/dokarmianie/budki-legowe/
• http://www.ptasieogrody.pl/wiki/Typy_budek
Tekst i zdjęcia: Mateusz Starnowski
