Podbiał pospolity (Tussilago farfara) to niewielka roślina wieloletnia zaliczana do rodziny astrowatych – Asteraceae (dawniej złożonych – Compositae). Porasta brzegi wód, wilgotne zbocza i ruiny. Kwitnie wczesną wiosną (na przełomie marca i kwietnia) zanim pojawią się liście. Pędy kwiatowe rosną w kępkach, każdy zakończony jednym koszyczkiem. Koszyczki kwiatowe średnicy 2-3 cm (przypominające nieco kwiaty mniszka lekarskiego), złocistożółte, nocą i podczas złej pogody zamknięte i pochylone. Zawierają do 300 wąskich, języczkowatych, słupkowatych kwiatów brzeżnych, ustawionych płasko w wielu rzędach, z języczkiem. Kwiaty środkowe rurkowatolejkowate, obupłciowe, ale funkcjonalnie męskie. Owocami podbiału są liczne brunatne niełupki, na szczycie z dwa razy dłuższym od nich puchem kielichowym w postaci nierozgałęzionych, jedwabisto błyszczących włosków. Łodyga podbiału osiąga około 10 cm wysokości (w czasie kwitnienia), maksymalnie 30 cm (w czasie owocowania wydłuża się ponad dwukrotnie). Podbiał ma dość duże charakterystyczne liście, o średnicy 10-20, do 30 cm, okrągławe, u nasady sercowate liście, które mają zastosowanie w ziołolecznictwie. Liście pojawiają się dopiero po kwitnieniu. Początkowo są z obydwu stron owłosione, potem z wierzchu nagie, błyszczące, a pod spodem kutnerowate (omszone białym nalotem).
Nazwa podbiał pochodzi od biało spodem omszonych liści. Dawniej opisując tę roślinę używano różnych nazw: podbiałka, podbielina, białpuch lub białmech, a nawet kobyla stopa.
Surowcem leczniczym są liście i kwiaty – Folium, Herba seu Flos Farfarae. Pozyskuje się je w czasie kwitnienia i suszy w temperaturze maksymalnie do 50 °C. Z świeżych surowców można sporządzić intrakt, macerat, a także sok – Intractum, Maceratio et Succus Farfarae.
Podbiał należy do bardzo starych roślin leczniczych. Już Pliniusz Stary zalecał wdychanie dymu z palonego podbiału, jako lekarstwa na suchy kaszel. Obecnie często stosuje się go w chorobach dróg oddechowych, w postaci naparu, odwaru bądź syropu. Dzięki właściwościom wykrztuśnym świetnie sprawdza się podczas kaszlu, w infekcjach przebiegających z zalegającą wydzieliną. Ułatwia odkrztuszanie, pobudzając ruchy rzęsek nabłonka oddechowego. Jednocześnie ma działanie rozkurczowe, dlatego pomocniczo stosuje się go przy zapaleniu oskrzeli czy astmie. Można go stosować również wspomagająco przy rzucaniu palenia.
W Polsce w sklepach zielarsko-medycznych i aptekach kupić można gotowe produkty na bazie podbiału (suszone liście, tabletki do ssania, sok lub syrop z podbiału). Liście łatwo ususzyć samemu, luźno rozłożone w suszarni lub na suszarce do warzyw i owoców, suszyć można również kwiaty, które później dodać można do herbatek ziołowych. Łatwo także samodzielnie wykonać z podbiału syrop. Najprostszym sposobem na uzyskanie syropu z podbiału jest posiekanie na drobno świeżo zebranych kwiatów i przesypaniu ich cukrem, najlepiej w słoiczku. Na wierzch można wlać nieco spirytusu lub mocnego alkoholu po to, aby więcej substancji aktywnych przedostało się z zioła do syropu.
Uwaga: Z uwagi na obecność alkaloidów pirolizydynowych (szkodliwych w nadmiarze na wątrobę) nie zaleca się stosowania preparatów na bazie podbiału kobietom ciężarnym i karmiącym. Preparatów podbiałowych nie należy zażywać dłużej niż 6 tygodni.
Materiały źródłowe:
- Witkowska-Żuk L. 2013: Flora Polski: Rośliny leśne. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa
- Piasecka K., Pogorzelska W. 2021: Dary natury dla zdrowia i urody. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, Łódź
- Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P. 2016: Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych – Słownik Adama Fischera. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
- https://rozanski.li/435/podbial-tussilago-farfara-linne/
- http://lukaszluczaj.pl/dzikie-rosliny-jadalne-polski-pelny-tekst/
- https://mydlostacja.pl/blog/wiosenny-syrop-podbialu/
Tekst: M. Starnowski
Foto: M. Majda
